Het strafmonopolie in Nederland is in handen van de overheid. Dit betekent dat de Nederlandse staat middels het strafrecht zich het exclusieve recht toe-eigent om bepaalde gedragingen strafbaar te stellen bij wet; burgers kunnen gedragingen niet zelf bestraffen. Het strafrecht is de meest ingrijpende vorm van het recht en betreft het geheel aan wet- en regelgeving inzake dit recht van de overheid om bepaalde gedragingen of normschendingen van natuurlijke- en rechtspersonen te bestraffen. Het materiële strafrecht ziet hierbij specifiek op de strafrechtelijke aansprakelijkheid en regelt welke gedragingen niet zijn toegestaan bij wet en welke personen daarvoor gestraft kunnen worden. Het formele strafrecht, ook wel het strafprocesrecht genoemd, omvat de regels inzake het realiseren van de strafoplegging, waarbij het hoofddoel het realiseren van een juiste toepassing van het materiële strafrecht is. Doelstellingen die het strafrecht op zich dient, zijn algemene generale preventie (voorkomen dat anderen een strafbaar feit plegen), speciale preventie (voorkomen dat de dader nog een keer hetzelfde strafbare feit begaat), vergelding (leedtoevoeging aan de dader, zoals het slachtoffer heeft ondervonden), vastzetting (de dader kan tijdens het uitzitten van de straf geen nieuwe misdaden begaan) en het voorkomen van eigenrichting (men neemt het recht in eigen handen).